Annie Ernaux: « văn học chưa bao giờ trung lập »

Lời giới thiệu: sau cuộc họp báo với nhà xuất bản Gallimard, Annie Ernaux đã đồng ý một cuộc trò chuyện đặc biệt với kênh France Inter. Bà tâm sự về cha mẹ – những người từ nông dân trở thành tiểu thương, vai trò của trường học, của những cuốn sách .. những thứ giúp bà thay đổi môi trường sống và trở thành nhà văn. Bà định nghĩa việc viết như một cách để đạt tới hiện thực, hiện thực của người phụ nữ, tất nhiên, nhưng cũng cả hiện thực của phe thống trị ..
Độc giả biết ơn Annie Ernaux về cách thể hiện tình yêu của bà, về cảm xúc và sự tôn trọng mà bà đón nhận với sự khiêm tốn như khi bà nghe radio trong bếp đưa tin giải Nobel văn học năm nay được trao cho bà. Phản ứng đầu tiên của bà vào giờ phút đó như thế nào ?
Annie: Tôi rất ngạc nhiên khi nghe tin, có cái gì đó bỗng dưng trống rỗng giống như khi bạn không nhận thức được điều gì đang xảy ra với mình. Phải mất một lúc lâu tôi mới tin rằng tôi thực sự được nhận giải Nobel. 
Đó là một trách nhiệm lớn lao nối tiếp sự cam kết trong việc viết văn của tôi.
– Bà đã nói đến « trách nhiệm » gần như ngay lập tức trên truyền hình Thụy Điển khi vinh dự được nhận giải Nobel và cũng là một trách nhiệm lớn lao. Bà muốn nói gì qua điều đó ?
Annie: Tôi muốn nói rằng bằng công việc viết văn của mình cũng như nhiều việc khác đặc biệt khi được nhiều người biết đến, nhất là trong việc viết một cuốn sách, tôi cảm thấy rằng tôi có một cách thức diễn đạt những từ ngữ có khả năng gợi mở cảm xúc nào đó, hay cách diễn đạt riêng trong việc chống lại sự nghèo đói, sự bất bình đẳng giới … Tôi nghĩ rằng văn học không trung lập, văn học chưa bao giờ là trung lập, dù nói một cách mượt mà hay một kiểu viết đẹp thì cũng như một cách để che giấu sức mạnh của nó.
– Một hành động, một cách vận hành, có phải không ?
Annie: Một hành động đối với những người đọc và cả những người không đọc.
– Bằng cách nào vậy thưa bà ?
Annie: Ví dụ, có nhiều người chưa đọc tôi, và có thể cũng không muốn đọc, nhưng họ nghe thấy những điều tôi nói qua những kênh khác như trường học chẳng hạn..
– Bà đã từng là giáo viên phải không ? Nhiều bài văn của bà cũng được đưa vào nghiên cứu ở trường học hiện nay..
Annie: Đúng vậy, tôi còn nhớ đã từng nói với các học trò của mình.. Không, văn học không trung lập. Tôi thấy điều đó khá quan trọng.

– Hội đồng trao giải Nobel nói rằng bà được trao thưởng về sự dũng cảm ở chỗ bà nhận ra gốc rễ, sự ghẻ lạnh, sự hạn chế của tập thể, về ký ức cá nhân.. nhưng đặc biệt về lòng dũng cảm, bà cảm thấy điều đó thế nào ?
Annie: Lòng dũng cảm đối với tôi không chỉ là ngồi vào bàn và cầm bút viết, mà có rất nhiều dạng thức khác nhau chúng ta thấy hàng ngày trong những công việc thường ngày, những công việc chân tay, chăm sóc mọi thứ.. hay chúng ta nói về lòng dũng cảm của người Ukraina..họ thực sự dũng cảm.. còn công việc viết thì đúng ra đó là một may mắn được viết, phải không ?
– Bà không thích lắm khi người ta nói rằng bà là một nhà văn cam kết, điều đó đối với bà như thuộc về một thời kỳ khác ?
Annie: Đúng vậy, đối với tôi, khi người ta nói về một nhà văn cam kết, tôi nghĩ đến Jean Paul Sartre hay thậm chí là Camus..

– Nhưng một cuốn sách dù sao cũng có một cam kết nào đó ..
Annie: Đúng vậy, tôi cũng có những cam kết trong các cuốn sách của mình..

– Bà xuất thân từ một môi trường nghèo khó và đã thoát ra nhờ các cuốn sách của mình. Ngày hôm nay khi được nhận giải Nobel và nhìn lại thời đó bà cảm thấy thế nào ? Trong buổi họp báo bà có nói một câu là « để báo thù cho nòi giống của mình » , một câu khá mạnh..
Annie: vâng, đó là một cách nói khá mạnh mà tôi hay dùng từ hồi 22 tuổi, thỉnh thoảng tôi vẫn dùng. Nó như một quyết tâm tôi cũng không biết vì sao nữa …ý tôi muốn nói là việc viết văn có thể nói lên hiện thực. Tận cùng công việc viết của tôi luôn để nói lên một hiện thực nào đó, hiện thực của người phụ nữ, hiện thực của xã hội ..không phải tôi có thể làm ngay một lúc.. đó là cả một quá trình đấy.

– Bà có nói về tầm quan trọng những cuốn sách của Pierre Bourdieu đối với với bà, bà cũng từng viết về nỗi xấu hổ mang tính xã hội, sự hạn chế, cảm giác không bao giờ được ở vào vị trí của người này người kia..và khi ta thay đổi vị trí xã hội .. Liệu nó có dịu đi chút nào đó hay vẫn còn là, tôi không nói nó như một ngọn lửa luôn cháy, nhưng có thể như cái gì đó nhói trong lòng ?

Annie: Tôi không muốn nói về thời thơ ấu nhất là thời niên thiếu dù nó luôn ở trong tôi cảm xúc không thuộc về một giới nào đó… Người ta nên nhìn về quá khứ để biết ta đến từ đâu và tập trung vào cái  ta còn thiếu ..
– Bà nghĩ đến cha mẹ khi biết tin mình đoạt giải Nobel ?
Annie: Vâng, tôi nghĩ đến cha mẹ, gia đình.. đến điều mà tôi có thể làm cuộc sống của mình tốt hơn.. Tôi không viết để mong được Nobel, tôi viết để tìm điều gì đó đúng.. tôi đã trải qua nhiều điều .. tận cùng của những thứ tôi viết ra nhờ những gì tôi thấy, tôi được trải nghiệm ..
– Về việc viết văn, tôi có cảm giác là đối với bà những gì không trải nghiệm thì không viết.. hay nói một cách khác chỉ viết những gì bà trải nghiệm ?
Annie:  Không, mọi thứ không phải lúc nào cũng toạc ra hết.. Có những người đã có những mối tình vĩ đại.. nhưng có bao nhiêu người viết ra khi họ được sống những mối tình đó ? Cảm giác mọi thứ trôi qua rất nhanh.. Đối với tôi một ngày mà không viết thì tôi cảm thấy nó như một ngày bị mất mát vậy.
– Một ngày của bà diễn ra như thế nào? Bà có viết liên tục không ?
Annie: Ồ không, không, tôi không thể viết liên tục như vậy. Luôn có những thứ ngăn cản.. những cám dỗ, tình trạng sức khoẻ.. nói chung không phải lúc nào cũng có thể viết đâu.
– Bà thấy đó, bây giờ đã có một cộng đồng đang phát sốt tìm đọc bà, đồng hành cùng bà, yêu qúy bà .. thậm chí cả thế hệ trẻ trong số đó.. Bà nghĩ gì về những độc giả của mình, nó gợi lên trong bà điều gì ?
Annie: Tất nhiên tôi rất hạnh phúc, thậm chí là không thể tin được điều đó. Có một khoảng cách trong việc viết ra các từ ngữ và hình ảnh trong đầu, một công việc khó giải thích, một công việc cô đơn… Sau cùng thì tôi được nuôi dưỡng bởi văn học. Tôi có cảm giác đang tham dự vào hệ của những người viết và truyền tải thông điệp ..  
– Điều gì gợi lên trong bà giữa những cuốn sách của mình và thế hệ trẻ hiện nay. Có điều gì đó vô hình tạo nên một liên kết mạnh mẽ giữa các cuốn sách và độc giả của bà.
Annie: Tôi không thể giải thích được tất cả. Có thể tôi có những trải nghiệm sống nào đó chẳng hạn như tôi đã không được nuôi dạy một cách truyền thống. Cha tôi rất hiền và hay nấu nướng, mẹ tôi thì tính cách khá mạnh và tôi nghĩ tôi ảnh hưởng nhiều từ bà, từ những suy nghĩ cách tân của bà..
– Có thể là một sự nổi loạn đâu đó ?
Annie: Vâng, hẳn là vậy.  Một sự nổi loạn đâu đó trong những gì tôi viết .. 
– Annie, bà nghĩ gì về hình ảnh một phụ nữ trẻ vứt bỏ các định kiến, xén tóc, xuống đường biểu tình, đối diện với các rủi ro chết người để đòi sự tự do ?  
Annie: Đó hẳn là một con người rất dũng cảm. Vấn đề là người ta tự hỏi có thể làm gì. Nhưng các chính phủ và các nước làm gì khi thấy những điều đang diễn ra, có thể nói nó là một tội ác chống lại nữ giới. Chúng ta phẫn nộ khi nói đến những gì xảy ra ở Ukraina.. nhưng tôi không thấy nhiều người nói đến vấn đề của nữ giới … Thật khủng khiếp !

– Bà khuyên gì các độc giả trẻ, những người còn chưa đọc bà, nên bắt đầu bằng cuốn sách nào ?
Annie: Còn tùy thuộc đó là ai (cười). Nó phụ thuộc khá nhiều vào các yếu tố tính cách của người đọc. Vâng có thể là cuốn « La Place » hoặc l’Evénement » (Sự kiện) hay là ‘Les années » (Những năm tháng)..
– Bây giờ bà đã thuộc vào cộng đồng những người Pháp đoạt giải Nobel. Trong số họ, bà cảm thấy gần gũi với ai ?
Annie: Có thể tôi cảm thấy gần với Camus, có thể vì cuốn Premier Homme của ông ấy. Nhưng không chỉ có vậy.. Nếu tôi nói với anh rằng một lời nói của ông ấy đã ghi khắc trong tôi lúc ông ấy phát biểu khi nhận giải Nobel, một cách rất khiêm tốn.. tôi không nhớ chính xác nhưng ý ông ấy nói ông sẽ trở lại nếu ông còn thời gian để viết .. Tôi nghĩ rằng lúc đó ông ấy đã viết cuốn Premier Homme rồi.
– Bà đã có diễn văn trong đầu để chuẩn bị nhận giải chưa ?
Annie: Ồ không, tôi chưa biết nói gì. Nhưng có lẽ đó sẽ là một phát biểu mang tính cam kết.

nguồn: France Inter 7/10/22