1) Lớn lên trong một thế giới không có hội họa
Không thể nói là Chagall đã thấm đẫm trong thế giới hội hoạ ngay từ nhỏ. Sinh ở Vitebsk (Biélorussie) năm 1887 trong một gia đình Do thái truyền thống. Thời đó, vùng giữa Ba Lan và tây Nga, dòng đạo này bị cấm triệt để. Nhà Chagall lúc đó toàn những bức tường trống trơn..
Chagall lúc đó tuổi thiếu niên, bất chấp sự miễn cưỡng của gia đình, đã học vẽ trong xưởng của Yuri Pen (cũng là thầy của Ossip Zadkine và El Lissitzky), trước khi hoàn thành khóa đào tạo của mình với Léon Bakst ở Saint Petersburg vào những năm 1900. Cũng không có nghĩa là tuổi thơ không ghi dấu ấn trong nghệ thuật của ông: văn hóa dân gian Do Thái, âm nhạc Yiddish và kiến trúc Vitbesk hiện diện khắp nơi trong các tác phẩm của Chagall.
2) Ở Paris, ông khoả thân khi vẽ…
Chả phải điên rồ hay khiêu khích gì, mà thực tế nó phải vậy. Giống nhiều đồng hương của mình, Chagall dành chiến thắng ở Paris với một bức lập thể nâu-vàng. Đến Pháp năm 1910 ông tới ở Laruche, nơi cùng với các đồng nghiệp là Amedeo Modigliani, Jacques Lipchitz và Chaïm Soutine, ông đã khuấy động « trường phái Paris » nổi tiếng. Chagall thậm chí còn tìm thấy sự hỗ trợ quan trọng ở Guillaume Apollinaire và thậm chí cả ở Blaise Cendrars. Nhưng « cơm áo không đùa với khách thơ » và gã nhập cư Chagall đã phải đối mặt với cuộc sống du mục. Nhịn ăn thường xuyên, Chagall không muốn tốn phí giặt là quần áo và đó là lý do ông hay khoả thân khi vẽ: để không làm vấy bẩn vài bộ quần áo trong tủ quần áo héo hon của mình.
3) Là giáo sư ở Vitebsk, nhưng ông bị Malevitch tiếm quyền.
Sau chuyến thăm Đức từ năm 1913 đến 1914, chiến tranh buộc Chagall phải trở về Nga. Lúc đầu nhiệt tình, ông coi cuộc Cách mạng năm 1917 là một cơ hội để cải cách việc giảng dạy nghệ thuật. Được bổ nhiệm làm Ủy viên Mỹ thuật vào năm 1918, ông thành lập một trường nghệ thuật ở Vitebsk. Để xây dựng một phương pháp sư phạm quanh các xưởng vẽ tự do, ông đã mời các học giả El Lissitzky và Kazimir Malévitch làm giáo sư nhưng sau đã hối hận. Sự trừu tượng của cả hai nhanh chóng được ưu tiên hơn phong cách Chagall, quá đậm các tham chiếu tôn giáo để có được sự ưu ái của các nhà chức trách. Và thế là, Chagall bị gạt ra và buộc phải từ chức để nhường chỗ cho Malevitch, người trở thành lãnh đạo trường từ năm 1922. Chagall không chần chừ đã quay lại Paris luôn, nhưng bản thân Malevitch sau đó cũng bị chế độ Xô Viết gạt ra ngoài lề.
4) Suýt thoát khỏi Shoah…
Khi cộng đồng của ông ở Vitebsk bị cô lập dưới thời Sa hoàng, Marc Chagall nhận thức rõ rằng rất khó để trở thành một người Do Thái ở châu Âu thế kỷ XX. Việc Hitler lên nắm quyền ở Đức vào năm 1933 đã làm dấy lên một mối đe dọa rõ ràng hơn nhiều. Họa sĩ tố cáo sự đàn áp người Do Thái của Đức quốc xã bằng cách liên kết cộng đồng của mình với hình tượng Chúa Kitô (qua bức La Crucifixion blanche, 1938). Cuộc đình chiến của Pétain, và sự đầu hàng Hitler đã khiến nhiều người Do Thái ở Pháp buộc phải kiếm giấy tờ giả hoặc giấy chứng nhận rửa tội, nhưng Chagall đã từ chối làm như vậy, do lòng tự trọng cao. Bị bắt vào mùa xuân năm 1941, ông nợ ơn cứu mạng của một nhà báo Mỹ dũng cảm Varian Fry, người tổ chức đưa các nghệ sĩ và trí thức sang Mỹ. Tên của Chagall chỉ được thêm vào danh sách 2.000 cái tên vào phút chót, nhờ sự năn nỉ của Alfred H. Barr, giám đốc đầu tiên của MOMA tại New York.
5) Từng dùng nghệ thuật của mình cho sự minh họa
Từ Manet đến Matisse, nhiều họa sĩ đã thử sức với lĩnh vực minh họa. Khi ở Berlin năm 1922, Chagall đã học về chạm khắc. Nhạy cảm với màu sắc, ông thực hiện những bức hoạ kiểu trẻ con với sự hài hước tinh tế. Ông muốn để chúng đối thoại với các văn bản, được rút ra từ các tác phẩm kinh điển và văn học đương đại. Trong số những cuốn sách đẹp nhất do Chagall minh họa, có Những linh hồn chết của Gogol năm 1948 và Ngụ ngôn La Fontaine năm 1952, cả hai đều là sở hữu của nhà sưu tập Ambroise Vollard. Nhưng chính nhà xuất bản Tériade đã mang đến cho ông sự hợp tác tuyệt vời nhất, với năm đơn đặt hàng từ năm 1948 đến năm 1967, trong đó cuốn Kinh Thánh, xuất bản năm 1956, chắc chắn là một trong những kiệt tác của họa sĩ.
6) Huyền bí hơn cả tôn giáo, hành trình tâm linh của Chagall khá phức tạp
Chagall rất gắn bó với Do Thái giáo mặc dù ông tách khỏi sự nghiêm khắc tôn giáo của gia đình mình. Quan sát các nghi thức Công giáo và Chính thống giáo, cảm động với những bức họa Kitô giáo, sự liên hệ của ông với thần thánh không bao giờ giáo điều, nó còn thần bí hơn cả tôn giáo. Là một người đam mê nhập môn, Chagall đã tham gia Hội Tam điểm. Tại Paris, ông được Apollinaire giảng về thuật giả kim và các khoa học huyền bí và muốn hoàn thiện Do Thái giáo của mình qua phái kabbalistic bí ẩn. Cuối cùng, nghệ sĩ bắt đầu quan tâm đến các tôn giáo khác để giúp họ đối thoại tốt hơn, trong hành trình tìm kiếm chủ nghĩa phổ quát mà minh chứng đẹp nhất là những ô cửa kính màu. Ở Metz cũng như ở Reims, ông đã thể hiện là một trong những nhà cải cách vĩ đại nhất của thế kỷ 20.
(dịch từ Beaux-Art Magazine số 447)
https://www.beauxarts.com/grand-format/ce-que-vous-ne-saviez-peut-etre-pas-sur-marc-chagall/?fbclid=IwAR1qRdHh_fwGXuvV_Q_E7gKlVfySYBTivibJAsBXF2cFjQcayW93Z1djasI
Vân Lê 