(15/9/2018) Vừa xem xong phim Son of Saul (con trai của Saul), một phim về diệt chủng Do Thái của đạo diễn Laszló Nemes Hungary, giải Oscar phim nước ngoài hay nhất năm 2016. Phim được đánh giá cao nhờ góc nhìn mới về một chủ đề cũ, cách tiếp cận và cách dẫn chuyện lôi cuốn.
Xem để thấy rằng một chế độ tàn ác bóp méo con người như nào, tước đoạt lương tri, trấn lột nhân phẩm và sinh ra những quái thai, những con người vô tri ra sao…
Sự tàn ác và khủng bố tinh thần đã gieo rắc nỗi kinh hoàng bóp nghẹt hơi thở của hàng vạn con người, làm biến đổi gương mặt họ, tâm trí họ, khi cảm xúc bị tê liệt họ hành động như cái máy, không suy nghĩ được gì ngoài vài phản ứng bản năng. Cuộc sống cứ thế trôi đi, những hy vọng sống sót le lói dù chỉ thêm được vài tháng, vài ngày, thậm chí vài giờ … cũng đẩy người ta hành động như những con rối . Một cựu tù nhân của Auschwitz từng nói: « chúng tôi lúc đó như con vật, không nghĩ gì được, chỉ cố gắng sao sống sót qua cơn ác mộng, và cố tìm cách thoát ra bên ngoài bằng mọi cách ».
Thật khó để so sánh với hàng chục phim cùng đề tài mình đã từng xem như : Cuộc sống tươi đẹp, Người chơi đàn dương cầm, Bản danh sách Schindler, Cậu bé mặc bộ pijama kẻ sọc, Shoah, Chuyến tàu cuối cùng tới Auschwitz…, bởi mỗi phim là một góc nhìn khác về Holocaust, một cách kể chuyện khác, một thông điệp khác . Khó nói phim nào hơn phim nào…
Chả hạn như trong phim Son of Saul, cảnh đầu cảnh cuối mình không có ấn tượng gì nhưng lại rất ấn tượng với một cảnh đoạn giữa, khi tên sĩ quan SS ra lệnh cho đội trưởng nhóm dọn xác phải đưa cho hắn bản danh sách loại ra 70 người trong nhóm, có nghĩa là 70 người trong đội đó sẽ phải chết vào ngày mai. Viên đội trưởng buộc phải ngồi xuống bàn và ánh mắt anh gặp ánh mắt Saul, một nhân viên làm việc trong đội, lúc đó đang phải dọn dẹp trong phòng. Trong một tình thế trớ trêu của cuộc sống, những ánh mắt không lời nào tả xiết …
Xem phim Con trai của Saul cũng để thấy , ngay cả trong những thời khắc kinh hoàng nhất, lương tri con người vẫn le lói âm ỉ chờ dịp bùng lên..
một cảnh trong phim Son of Saul
Hay ở đoạn kết của phim Cậu bé mặc pijama kẻ sọc, cảnh cuối là một cảnh gai óc, nơi có tiếng gào thảm thiết của người mẹ trẻ, có ánh mắt tê dại của người cha trong cơn tỉnh ngộ muộn màng… những giọt mưa nặng khói xám u uất rơi xuống mặt đất lầy lội bùn như những vũng máu khô quánh không gì cứu vãn …
Đông Tây gặp nhau trong cách nhìn về cái ác. Nhân quả có con đường đi của riêng nó . Sự thật có cách lên tiếng của nó, dù bị đàn áp.
Hãm hại người khác, cố tình làm tổn hại đến cuộc sống của người khác, cũng chính là một cách (dù gián tiếp) đẩy cuộc sống của con cái và gia đình mình vào nguy hiểm.
Một cảnh nữa rất ấn tượng về đề tài này nằm ở phim Người Chơi đàn dương cầm của đạo diễn Ba Lan Polanski. Đó là cảnh gần cuối phim, khi nhân vật sĩ quan SS, trong giờ phút cuối của chiến tranh, mơ hồ nhận ra thiện-ác, đã có một hành động nhân đạo cung cấp thức ăn cho một người Do Thái trốn trên gác xép, trước khi quân Đồng minh tiến vào thành phố. Trong nỗi sợ hãi và áp lực đe doạ tính mạng, trong nỗi hoang mang và gần như tuyệt vọng về tương lai, giai điệu của hy vọng vẫn ngân lên dưới đôi bàn tay run rẩy của một con người đang chống chọi với đói, khát, lạnh lẽo, và với cái chết …
Người Do Thái sống sót này là nghệ sĩ piano, sau đó cố tìm lại viên sĩ quan kia để cảm ơn, nhưng đã không có cơ duyên gặp lại. Cảnh viên sĩ quan SS bị bắt, ngồi sau hàng rào thép gai trong trại tập trung, nhớn nhác tìm người cứu mình, nhưng đã muộn. Hình ảnh hàng rào mỏng manh mờ ảo trong ráng chiều chia ra một khoảng cách vời vợi giữa hai bên, giữa hai tư tưởng khác biệt. Làm hàng rào kẽm gai hoá ra cuối cùng để rào chính mình, và khi đứng bên trong đó, tất cả sự oai vệ quyền lực của một kẻ từng quyết định mạng sống hàng ngàn người khác cũng bay biến, chỉ còn lại sự thảm hại của một thân xác vô minh.
Thế mới thấy tư tưởng con người quan trọng biết bao trong cuộc sống .
Nếu bạn nhầm lẫn một món hàng, bạn mất ít tiền. Nếu bạn chọn nhầm một nghề nghiệp, bạn có thể mất 5 năm. Cuới nhầm người, bạn có thể mất 10-15 năm. Nhưng nếu nhầm lẫn về tư tưởng, nó có thể dẫn người ta đi xa, rất xa, quá xa, thậm chí không tài nào trở lại được nữa…
Kể cũng hài, Hitler muốn tận diệt Do Thái và lập ra cái gọi là « giải pháp tối hậu về vấn đề Do Thái » và muốn thực hiện triệt để. Hàng triệu triệu đô la đã được đầu tư cho một hệ thống tàn sát khổng lồ khắp nước Đức và nhiều quốc gia bị Đức chiếm đóng lúc đó.
Tuy nhiên, Hitler không tài nào nhận được sự hợp tác triệt để như hắn mong muốn. Nhiều nước ở châu Âu trong đó có cả các nước còn chịu sự cai quản của Đức đã không thực hiện lệnh trục xuất người Do Thái như Hitler mong đợi : Đan Mạch, Bulgari, Phần Lan, Nauy, Ý, Bồ Đào Nha, Bỉ, Pháp, Ba Lan… những nước đã cứu mạng hàng trăm ngàn người Do Thái thoát khỏi cái chết. Và thậm chí cả trong lòng nước Đức trong cơn say huỷ diệt, vẫn có những dòng chống đối ngấm ngầm chờ cơ hội (phim Bản danh sách Schindller). Bởi vậy, kế hoạch tận diệt người Do của Hitler không bao giờ thực hiện đc, bởi « người tính không bằng Trời tính ». Hitler tự cho mình thông minh, nhưng lại ko hiểu đc điều cơ bản là những hành động phi nhân tự nó luôn sinh ra các năng lượng tiêu cực và sẽ quật lại chính chủ nhân của nó vào lúc « gần tới vinh quang ».
Tuy nhiên, phải nói luôn là trong danh sách những kẻ giết người nhiều nhất thế giới thì Hitler chưa phải đại gia, hic.. Mức độ khủng khiếp và tàn bạo vẫn chưa đua được với Mao Trạch Đông và Stalin. Những con số thông kê khiến người ta phải giật mình.
Theo các thống kê quốc tế, trong giai đoạn từ năm 1946 đến 1976, chính sách Đại Nhảy Vọt của Mao đã giết 70 triệu mạng, đưa Mao lên top đầu thế giới trong danh sách giết người. Tiếp bước là Stalin của Nga với tội ác sát hại khoảng 60 triệu mạng. Những hình ảnh lung linh của Hồng quân Liên Xô đã bốc khói ngay sau khi giải phóng Đức bằng các cuộc cướp bóc, hãm hiếp, trả thù… liên tiếp dẫn tới cái chết của hàng chục triệu người ở châu Âu, giúp Stalin đứng hàng thứ hai trong danh sách quái vật ăn thịt người, trên cả Hitler (17 triệu mạng) !!! Dân Do Thái, Nga, Đức, Ba Lan… kể cũng khổ, tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa, vừa thoát nạn Đức quốc xã lại sa vào lưới của Stalin. Các trại tù khổ sai do Stalin lập nên để hành hạ con nguời cũng chỉ thua Hitler chút xíu . Kết thúc thì đều là cái chết !
Khi nào thì con người ta thức tỉnh ? Chỉ khi gần thua ? Chỉ khi sắp bại ?
Hitler, Stalin có thức tỉnh trước khi chết ?
Chợt nhớ tới bài hát nổi tiếng « Blowing in the wind » của Bob Dylan từ thập niên 70 :
Cần có bao nhiêu tai để nghe thấy tiếng kêu khóc ?
Cần đi qua bao nhiêu con đường để được gọi là Con Người ???
…….
Nửa thế kỷ trước, những lời này đã vang lên, vang lên …
Vân Lê 